کاشت و پرورش خیار گلخانه‌ای
رشد خیار
نیازهای رشدی و عادت‌های گیاهی
گیاه خیار در شرایط نیمه استوایی رشد می‌کند. بهترین شرایط برای رشد این گیاه دمای بالا، رطوبت و شدت نور زیاد به همراه دریافت مداوم آب و مواد مغذی است. با کنترل آفات و تحت شرایط محیطی و تغذیه‌ای مطلوب، گیاه به سرعت رشد می‌کند و بازده تولید محصول بالایی خواهد داشت. ساقه اصلی، شاخه‌ها و پیچک‌ها به سرعت رشد می‌کنند. گیاهان برای داشتن ساقه منفرد، رشد کردن در امتداد خطوط عمودی و همچنین برخورداری از پوشش مناسبی از برگ‌ها که امکان دریافت حداکثر نور و حرکت هوای کافی را فراهم کند به تنک کردن مداوم نیاز دارند. در شرایط بهینه ممکن است تعداد میوه‌های بیشتری از هر 4 زاویه برگ با ساقه تولید شوند که بعدها می‌توانند به بزرگ‌ترین اندازه ممکن برسند؛ به همین دلیل ممکن است میوه‌ها به تنک کردن نیاز داشته باشند. گیاهانی که برای میوه‌دهی آزاد هستند به مرور زمان با ضعف، ریزش میوه و نوسان چشم‌گیر در بهره‌وری مواجه می‌شوند. از نشانه‌های توان بیش از حد گیاه می‌توان به مواردی چون رشد سریع، ساقه‌های ضخیم و شکننده، برگ‌های درشت، پیچک‌های بلند، شاخ و برگ‌های سبز پررنگ، میوه انبوه و همچنین گل‌های زرد پررنگ اشاره کرد. از سوی دیگر خیارها نسبت به شرایط نامساعد محیطی بسیار حساس هستند و کمترین مقدار استرس روی رشد و بهره‌وری آن‌ها تاثیرگذار است. از آن جا که میوه فقط در زاویه‌های جدید برگ‌ها رشد می‌کند ممکن است که تحریک رشد به تنک کردن اساسی نیاز داشته باشد. به طور کلی حذف کامل شاخه‌های جانبی ضعیف بهتر از نوک‌زنی آن‌ها است.
دمای مناسب برای کاشت خیار در گلخانه
دمای هوا مهم‌ترین عامل محیطی است که بر رشد رویشی، شروع گل‌دهی، رشد میوه و کیفیت میوه تاثیر می‌گذارد. نرخ رشد محصول به میانگین دمای محیط در طول 24 ساعت بستگی دارد و هر چه میانگین دمای هوا بالاتر باشد سرعت رشد نیز بیشتر می‌شود. تغییرات عمده در دمای هوای شبانه روز باعث بلندتر شدن گیاه و کوچک‌تر شدن اندازه برگ‌ها می‌شود. اگر چه حداکثر میزان رشد در میانگین دمای شبانه روزی حدود 28 درجه سانتی گراد اتفاق می‌افتد اما بیشترین میوه‌دهی در متوسط دمای شبانه 20-19 درجه سانتی گراد و دمای روزانه 22-20 درجه سانتی گراد میسر می‌شود. میانگین دماهای اشاره شده در جدول 2.1 بهترین دما برای تولید انبوه میوه به همراه رشد متوسط گیاه در طول فصل رشد هستند. در آب و هوای گرم (یعنی اواخر بهار و اوایل پاییز) خصوصا در طول شب‌ها تنظیمات دمای هوا را بیش از 2 درجه سانتی‌گراد کاهش دهید تا رشد رویشی که در اثر بار میوه به تاخیر افتاده است را تحریک کنید. این کار باعث صرفه جویی در انرژی می‌شود؛ زیرا یک دمای متوسط 24 ساعته را می‌توان با حاکم کردن دمای بالا و نور کافی حاصل کرد.
میانگین دمای هوای بهینه روزانه 24-15 درجه سانتی‌گراد (75-65 درجه فارنهایت) است. دمای بهینه برای رشد شبانه حدود 18 درجه سانتی‌گراد و در طول روز با اعمال نور زیاد حدود 28 درجه سانتی‌گراد است.
برای اطمینان از پا گرفتن گیاه باید دمای خاک حداقل 15 درجه سانتی‌گراد (60 درجه فارنهایت) باشد. هر چه دمای خاک بالاتر باشد گیاهچه‌ها سریع‌تر ظهور پیدا می‌کنند و در برابر حشرات و بیماری‌های گیاهچه‌میری حساس‌تر می‌شوند.
در دمای 15 درجه سانتی‌گراد (60 درجه فارنهایت) 9 تا 16 روز زمان برای ظهور گیاهچه لازم است و در دمای 21 درجه سانتی‌گراد (70 درجه فارنهایت) این کار تنها 5 تا 6 روز زمان می‌برد. گیاه خیار حتی پس از ظهور گیاهچه نیز نسبت به هواهای سرد حساس است به همین دلیل در مناطق سردسیر همیشه لازم است که بذرها به اندازه کافی دیر کاشته شوند تا از سرمازدگی جلوگیری شود. قرار گرفتن در معرض هوای سرد حتی در صورتی که دما بالاتر از حد انجماد باشد فرآیند رشد را با کندی مواجه می‌کند. گیاهچه‌هایی که رشد آهسته دارند در برابر سوسک کک (که با جویدن، بخش‌های برگ‌دار گیاهان جوان را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهند) آسیب پذیر هستند. از سوی دیگر بالا بودن دما در هنگام فرآیند گل‌دهی نیز کاهش طول عمر دانه‌های گرده را موجب می‌شود.
خنک و ابری بودن فصل رشد ممکن است باعث تولید میوه‌های تلخ شود.
میزان نور برای کاشت خیار در گلخانه
رشد گیاه به نور وابسته است. مواد گیاهی طی فرآیند فتوسنتز و تنها با جذب نور به وسیله کلروفیل (رنگدانه سبز) در بخش‌های سبز گیاه و عمدتا برگ‌ها حاصل می‌شود. به هر حال با توجه به رنگ و اندازه مورد خاصی مانند میوه خیار بازده فتوسنتزی در آن را دست کم نگیرید. انرژی نورانی طی فرآیند فتوسنتز کربن‌دی‌اکسید و آب را به منظور تولید کربوهیدارت‌هایی مانند قند و نشاسته تثبیت می‌کند. به طور کلی، نرخ فتوسنتز به نور وابسته است اما مساوی با آن نیست. اهمیت نور در زمستان، جایی که کمبود آن وجود دارد بیشتر احساس می‌شود. در روزهای کوتاه و غالبا ابری اواخر پاییز، زمستان و اوایل بهار، سطح پایین انرژی نورانی روزانه منجر به کاهش تولید کربوهیدرات می‌شود. نه تنها شرایط کم نور کارآیی فتوسنتز را محدود می‌کند بلکه کربوهیدرات‌های محدودی که در طول روز تولید می‌شوند نیز عمدتا در طول شب با تنفس سلولی گیاه مصرف می‌شوند. کمبود کربوهیدرات‌های موجود در گیاه در طول زمستان میوه‌دهی آن را به صورت جدی تحت تاثیر قرار می‌دهد که از آثار آن می‌توان به مواردی مانند عدم تکامل یا ریزش میوه اشاره کرد. یک گیاه کامل به شرط این که از آب، مواد مغذی و دی‌اکسیدکربن کافی برخوردار باشد و دمای محیط آن زیاد گرم نباشد از هر گونه افزایش شدت نور طبیعی‌ای بهره می‌برد.
میزان رطوبت برای کاشت خیار در گلخانه
به طور کلی رطوبت نسبی بالا (RH) باعث تقویت فرآیند رشد می‌شود. با این حال در رطوبت نسبی متوسط یا حتی پایین نیز می‌توان رشد متوسط را حاصل کرد. گیاه خیار توانایی این را دارد که رطوبت نسبی کم تا بسیار زیاد را تحمل کند اما نسبت به تغییرات شدید و پی‌درپی رطوبت نسبی بسیار حساس است و از خود واکنش نشان می‌دهد. حساسیت گیاه به چنین تغییراتی زمانی بیشتر می‌شود که در شرایطی با رطوبت نسبی بالا توسعه پیدا کرده باشد. از دیگر معایب کشت گیاه در رطوبت نسبی بالا می‌توان به افزایش خطر تراکم آب روی گیاهان و بروز بیماری‌های جدی اشاره کرد. تعرق پایین منجر به جذب و انتقال ناکافی برخی از مواد مغذی به ویژه کلسیم به نوک برگ‌ها و میوه‌ها می‌شود. در رطوبت نسبی پایین، آبیاری به یک مسئله حیاتی تبدیل می‌شود زیرا باید مقادیر زیادی آب به محیط رشد اضافه شود بدون این که ریشه‌ها در شرایط غرقابی قرار بگیرند و در دریافت اکسیژن با مشکل مواجه شوند. علاوه بر این، رطوبت نسبی پایین نیز باعث رشد کپک پودری و کنه‌های تارتن روی گیاهان می‌شود که همین به تنهایی می‌تواند نصب و استفاده از دستگاه‌های مه پاش را توجیه کند.
دی اکسید کربن در گلخانه‌ها
در دماهای نسبتا بالا و شدت نور کافی، افزودن دی اکسید کربن به محیط در غلظت حداکثری ppm 400 می‌تواند از نظر اقتصادی بسیار به صرفه باشد. مناطق دارای آب و هوای نسبتا مرطوب به احتمال زیاد تنها در تابستان‌ها از دی اکسید کربن بهره ببرند در حالی که در مناطق دارای اقلیم قاره‌ای با توجه به نیاز به تهویه مستمر در طول تابستان‌های گرم این عمل از نظر اقتصادی زیاد به صرفه نیست. دی اکسید کربن را روزها یا هر زمان از طول شب که نور مصنوعی اعمال می‌شود استفاده کنید. استفاده از کربن‌دی‌اکسید مایع (کربن‌دی‌اکسیدی که تحت فشار به حالت مایع درآمده است) به خاطر خلوص بالا و راحتی تنظیم دقیق غلظت بسیار توصیه می‌شود و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است. علاوه بر این، استفاده از دی اکسید کربن مایع به این دلیل ترجیح داده می‌شود که سوختن گاز طبیعی یا پروپان برای تولید کربن دی اکسید خطر آسیب دیدن گیاهان در برابر آلاینده‌های گازی مانند اتیلن را افزایش می‌دهد.
جوانه زنی بذر خیار
بذرها تحت شرایط بهینه طی سه روز جوانه می‌زنند. در طول این مدت پوشش دانه سر جای خود باقی می‌ماند. پس از پیدایش برگچه‌ها، ریشه‌ها به سرعت رشد می‌کنند. نور خورشید فتوسنتز را در برگ‌های حقیقی و سیستم ریشه‌ای تحریک می‌کند.
استحکام برگچه‌ها طی هفته اول بسیار مهم است و در صورت آسیب دیدن آن‌ها رشد گیاه با اختلال مواجه می‌شود. ممکن است که گیاهچه‌ها دوباره احیا شوند اما در این صورت ضعیف و در مقابل استرس مستعد آسیب دیدگی هستند.
برای جوانه‌زنی مناسب باید دمای خاک بالاتر از 15 درجه سانتی‌گراد (60 درجه فارنهایت) باشد. در صورتی که خاک خیلی سرد و مرطوب باشد گیاهچه ضعیفی حاصل می‌شود
دوره رشد و باردهی خیار
فصل رشد خیار نسبتا کوتاه است؛ رشد رقم‌های مزرعه‌ای 60-55 روز و انواع گلخانه‌ای بیش از 70 روز طول می‌کشد.
زمان کاشت:
خیار تقریبا همیشه از کاشت مستقیم بذر حاصل می‌شود، مانند اکثر کوکوربیتاسه‌ها قلمه‌زنی خوبی ندارد و جبران هزینه‌های قلمه زدن نیز در آن کار دشواری است. عمق کاشت مناسب 2.5 تا 4 سانتی‌متر است (1 تا 1.5 اینچ). عمق زیاد باعث تاخیر در ظهور گیاهچه می‌شود.
زمان کاشت خیار ترشی باید با دقت بیشتری در نظر گرفته شود تا برداشت ماشینی یک باره امکان پذیر باشد.
اگر چه اغلب خیارها از طریق بذر و بصورت مستقیم کاشته می‌شوند، برای محصولات زودرس هنگامی که دمای روزانه خاک به 15 درجه سانتی‌گراد (60 درجه فارنهایت) رسیده باشد قلمه‌های گلدانی کاشته می‌شوند. گیاهان اولیه باید با استفاده از سرپوش‌های گرم یا روکش‌های ردیفی در برابر باد محافظت شوند. همچنین مالچ پلاستیکی نیز می‌تواند رسیدن زود هنگام را تقویت کند.
تراکم کاشت خیار گلخانه‌ای
تراکم کاشت به متد رشد، رقم و روش برداشت بستگی دارد. تراکم بالای کاشت بازده خوب، رسیدن یکنواخت میوه و کاهش مشکل علف‌های هرز را موجب می‌شود. علاوه بر این منجر به تولید میوه‌های کوتاه‌تر با رنگ روشن‌تر می‌شود.
تراکم کاشت خیار گلخانه‌ای باید: بسته به سیستم هرس کردن و تنک کردن 2.5-1 متر مربع به ازای هر گیاه باشد. تراکم توصیه شده 60,000-33,000 گیاه در هکتار است.
خاک مناسب برای کاشت خیار در گلخانه
خیار، خاک‌های با بافت سبک که به خوبی زهکشی می‌شوند، از نظر مواد آلی غنی هستند و PH 6 تا 6.8 دارند را ترجیح می‌دهد. گیاه آن خود را با طیف وسیعی از خاک‌ها تطبیق می‌دهد اما در خاک‌های شنی رشد بهتری دارد. خیار تحمل بالایی نسبت به خاک‌های اسیدی (PH کمتر از 5.5) دارد.
به طور کلی خیارهای گلخانه‌ای در PHهای مختلفی از خاک (7.5-5.5) به خوبی رشد می‌کنند اما PH بهینه برای خاک‌های معدنی 6.5-6 و برای خاک‌های آلی 5.5-5 است. زمانی که PH خیلی پایین است سنگ آهک کلسیتی و زمانی که مقدار منیزیم در خاک کم است مقادیری مساوی از سنگ آهک دولومیتی به آن اضافه کنید تا آن را به حد مطلوب برسانید.
معمولا PH در اغلب خاک‌های معدنی گلخانه‌ای بالاتر از محدوده بهینه (6.5-6) است. یک راه حل ساده اما موقت برای رفع مشکل PH بالا، افزودن زغال سنگ نارس بدون خنثی کردن اسیدیته آن با سنگ آهک است. علاوه بر این، زغال سنگ به حفظ ساختار خاک کمک می‌کند اما باید برای جبران مقادیر تجزیه شده به صورت سالانه به خاک اضافه شود.
آماده سازی خاک قبل از کاشت خیار
1. گندزدایی خاک در کنترل علف‌های هرز و بیماری‌های ناشی از خاک کمک کننده است البته ممکن است که در استفاده از پلاستیک روشن گندزدایی به تنهایی نتواند در کنترل علف‌های هرز مفید باشد.
2. استفاده از مالچ پلاستیکی سیاه پیش از کاشت رطوبت خاک را حفظ می‌کند، دمای آن را افزایش می‌دهد و باعث افزایش بازده اولیه و کلی می‌شود. لازم است که پلاستیک بلافاصله روی خاک گندزدایی شده قرار بگیرد. هنگام قرار دادن پلاستیک خاک باید مرطوب باشد. پلاستیک سیاه را می‌توان بدون استفاده از علف کش مورد استفاده قرار داد.
3. پلاستیک و گندزدا باید 4-2 هفته قبل از کاشت روی بسترهای آماده‌سازی شده استفاده شوند.
4. کود را باید در طول فرآیند آماده‌سازی بستر استفاده کرد. باید حداقل 50% ازت (N) در فرم نیترات (NO3) وجود داشته باشد.
5. علف کش‌هایی که برای خیار توصیه می‌شوند ممکن است که در کنترل علف‌های هرز زیر مالچ پلاستیکی روشن و خاک گندزدایی نشده نتیجه مطلوب را به دست ندهند.
6. فویل و دیگر مالچ‌های بازتاب دهنده می‌توانند در دفع شته‌هایی که ویروس‌ها را به خیارهای کاشت پاییزه منتقل می‌کنند موثر باشند.
7. در استفاده از مالچ برای محافظت حداکثری در برابر ویروس، کاشت مستقیم بذر توصیه می‌شود. در صورتی که سابقه بیماری‌های ناشی از خاک در مزرعه وجود داشته باشد گندزدایی ضروری خواهد شد. در کشت زیر مالچ پلاستیکی کشاورزان باید از آبیاری قطره‌ای استفاده کنند.
نصب داربست برای خیار گلخانه‌ای
برای صرفه جویی در فضا، بهبود عملکرد و بالا بردن کیفیت میوه می‌توان برای خیارها داربست درست کرد اما هزینه بالای درست کردن داربست در اکثر موارد تولید به صرفه محصول با استفاده از این روش را به کاری غیراقتصادی تبدیل کرده است. در خیارهای گلخانه‌ای استفاده از داربست ضروری است زیرا افتادن میوه‌های دراز روی زمین موجب خم شدن آن‌ها می‌شود.
مزایای عمده داربستی کردن گیاه خیار عبارتند از:
• برداشت آسان
• راحتی در کنترل آفات
• میوه‌های صاف‌تر
• یک‌دست شدن رنگ میوه‌ها
• کاهش خسارت‌های میوه به خاطر بیماری‌های ناشی از خاک
• افزایش بازده به دلیل ردیف‌های کاشت نزدیک‌تر
• کاهش تعداد میوه‌های خمیده، استفاده از داربست را برای خیارهای شرقی به یک امر ضروری تبدیل می‌کند.
معایب انجام این کار عبارتند از:
• هزینه بالای مواد مورد استفاده در داربست
• سختی درست کردن سیستم، پیاده‌سازی آن و قرار دادن بوته‌ها
برای مطالعه سایر مطالب در رابطه با گیاه خیار به لینک‌های زیر مراجعه کنید:
سمیت مواد مغذی در پرورش خیار گلخانه‌ای
نظرات
ارسال یک نظر
ارسال یک پاسخ