ذرت یکی از محصولات استراتژیک کشور است که تولید آن به میزان قابل توجهی به شرایط آبی و خاکی منطقه وابسته است. در این مقاله نحوه مدیریت آبیاری ذرت و روش های نوین آبیاری که می توانند مصرف آب را کاهش دهند و تولید را افزایش دهند مورد بحث قرار می گیرد.

آبیاری ذرت یکی از عوامل مهمی است که بر عملکرد و کیفیت این محصول تأثیر دارد.
 برای مدیریت بهینه آبیاری ذرت، باید به چند فاکتور کلیدی توجه کرد. 
این فاکتورها عبارتند از:
شرایط اقلیمی منطقه: دما، رطوبت، تابش خورشید و سرعت باد بر میزان تبخیر و تعرق ذرت و نیاز آبی آن اثرگذار هستند. هر چه شرایط جوی مستعد تبخیر و تعرق بیشتر باشند، نیاز آبی ذرت بیشتر خواهد بود. برای تعیین زمان و مقدار آبیاری، باید از اطلاعات هواشناسی و تبخیر و تعرق پتانسیل منطقه استفاده کرد.
بافت خاک: خاک ها از نظر ظرفیت نگهداری آب، میزان جذب آب و وجود لایه های محدود کننده متفاوت هستند. خاک های سبک مانند شنی و رسی سبک ظرفیت نگهداری آب کمتری دارند و نیاز به آبیاری مکرر تری دارند. خاک های سنگین مانند رسی سنگین و لومی ظرفیت نگهداری آب بیشتری دارند و نیاز به آبیاری کمتری دارند. لایه های محدود کننده مانند سنگ، شوری، آهک و آب زیرزمینی می توانند از نفوذ ریشه و حرکت آب در خاک جلوگیری کنند.

روش آبیاری: روش آبیاری بر روی کارایی آبیاری و میزان آب مصرفی ذرت تأثیر دارد. روش های آبیاری می توانند به سه دسته تقسیم شوند: آبیاری سطحی، آبیاری تحت فشار و آبیاری مکانیزه. آبیاری سطحی شامل آبیاری شیاری، آبیاری حوضچه ای و آبیاری سیلابی است که با استفاده از شیب زمین و یا حوضچه های کوچک آب را به گیاهان می رسانند. آبیاری تحت فشار شامل آبیاری قطره ای، آبیاری بارانی و آبیاری مه پاش است که با استفاده از فشار آب و یا هوا آب را به صورت قطره ای یا بارانی به گیاهان می رسانند. آبیاری مکانیزه شامل آبیاری چرخشی، آبیاری متحرک و آبیاری تله اسکوپی است که با استفاده از سیستم های متحرک آب را به صورت بارانی یا قطره ای به گیاهان می رسانند ، هر روش آبیاری مزایا و معایب خود را دارد و باید بر اساس شرایط منطقه، خاک، آب و گیاه انتخاب شود. به طور کلی، روش های آبیاری تحت فشار و مکانیزه کارایی آبیاری بالاتری دارند و می توانند مصرف آب را کاهش دهند.
مراحل رشدی ذرت: ذرت در طول فصل رشد مراحل مختلفی را طی می کند که هر یک نیاز آبی متفاوتی دارند. مراحل رشدی ذرت را می توان به چهار فاز تقسیم کرد: فاز اول از کاشت تا ظهور، فاز دوم از ظهور تا گلدهی، فاز سوم از گلدهی تا پر شدن دانه و فاز چهارم از پر شدن دانه تا برداشت.

همانطور که مشاهده می شود، نیاز آبی ذرت با پیشرفت مراحل رشدی افزایش می یابد و به بیشترین مقدار خود در مرحله پر شدن دانه می رسد. بنابراین، باید برای هر مرحله رشدی زمان و مقدار آبیاری را تنظیم کرد. برخی از مراحل رشدی ذرت حساس تر به کم آبی هستند و باید به آبیاری آن‌ها اهمیت بیشتری داد.

این مراحل عبارتند از: ظهور، گلدهی، پر شدن دانه و برداشت
برای آبیاری ذرت می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. اما بر اساس مطالعات انجام شده، روش آبیاری قطره‌ای زیر سطحی کارایی آبیاری بالاتری نسبت به روش‌های سنتی مانند جوی و غرقابی دارد. این روش با کاهش تبخیر از سطح خاک، افزایش رطوبت در ناحیه ریشه، کاهش رشد علف‌های هرز و کنترل بهتر زمان و مقدار آبیاری، می‌تواند باعث صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش عملکرد ذرت شود.

ذرت در تمام مراحل رشدی به آب نیاز دارد و کم آبی می‌تواند بر عملکرد آن تأثیر منفی بگذارد. اما برخی از مراحل حساس تر از هستند که عبارتند از: 
گسترش سریع برگ‌ها: این مرحله از زمان جوانه زنی تا ظهور تاسل است که گیاه به سرعت رشد می‌کند و برگ‌های بزرگی تولید می‌کند. در این مرحله، کم آبی می‌تواند باعث کاهش تعداد و اندازه برگ‌ها، کوتاه شدن ساقه و کاهش تراکم بوته شود. این عوامل می‌توانند بر فتوسنتز و تولید ماده خشک گیاه اثر منفی داشته باشند.

گرده‌ افشانی و گل‌دهی: این مرحله از زمان ظهور تاسل تا ظهور سیلک است که گیاه به فرآیند تولید تخمیر می‌پردازد. در این مرحله، کم آبی می‌تواند باعث کاهش تولید و حرکت گرده، کوتاه شدن مدت زمان گل‌دهی، کاهش تعداد و اندازه سیلک‌ها و کاهش تعداد و وزن دانه ها شود. این عوامل می‌توانند بر تشکیل و کیفیت دانه‌ها اثر منفی داشته باشند.
پر شدن دانه‌ها: این مرحله از زمان ظهور سیلک تا رسیدگی دانه‌ها است که گیاه به فرآیند انباشت مواد در دانه‌ها می‌پردازد. در این مرحله، کم آبی می‌تواند باعث کاهش رشد و وزن دانه‌ها، کاهش درصد رطوبت دانه‌ها، کاهش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری‌ها و کاهش مدت زمان پر شدن دانه‌ها شود. این عوامل می‌توانند بر عملکرد و کیفیت دانه‌ها اثر منفی داشته باشند.

بنابراین، برای رسیدن به عملکرد مطلوب ذرت، لازم است که در این مراحل حساس، آبیاری مناسب و به موقع انجام شود.
برای تعیین زمان و مقدار آبیاری ذرت با استفاده از اطلاعات هواشناسی و تبخیر و تعرق پتانسیل منطقه، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد. یکی از روش‌های رایج استفاده از معادله بیلان آبی است که بر اساس این معادله، تفاوت بین تبخیر و تعرق پتانسیل و واقعی گیاه، برابر با نیاز آبی گیاه است. برای محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل، می‌توان از روش‌های مختلفی مانند پنمن، مانتیث، هارگریوز، تورنت ، وایت و غیره استفاده کرد که بر اساس داده های هواشناسی مانند دما، رطوبت، سرعت باد، تشعشع خورشیدی و غیره محاسبه می‌شوند برای محاسبه تبخیر و تعرق واقعی، می‌توان از ضریب کشت گیاه که بر اساس نوع و مرحله رشدی گیاه تعیین می‌شود، استفاده کرد بنابراین، با داشتن تبخیر و تعرق پتانسیل و ضریب کشت گیاه، می‌توان تبخیر و تعرق واقعی و در نتیجه نیاز آبی گیاه را محاسبه کرد. سپس با توجه به میزان بارش و ذخیره آب خاک، می‌توان زمان و مقدار آبیاری را تعیین کرد. 

همچنین خاک‌های سبک و سنگین ممکن است دارای لایه های محدود کننده باشند که مانع از جریان آب و رشد ریشه گیاهان شوند.

برخی از این لایه‌ها عبارتند از:

لایه‌های سخت شده (که باعث می‌شود خاک تراکم و سختی بیشتری پیدا کند).

 لایه‌های شور (که باعث می‌شود خاک دارای مقدار زیادی نمک شود).

 لایه‌های آهکی (که باعث می‌شود خاک دارای مقدار زیادی آهک شود).

 لایه‌های آبگریز (که باعث می‌شود خاک آب را رد کند) .

 لایه‌های آبدار (که باعث می‌شود خاک دارای مقدار زیادی آب شود).

نتایج نشان داد که با انجام آبیاری بر اساس نیاز واقعی گیاهان و با استفاده از روش های آبیاری با کارایی بالا، می توان عملکرد ذرت را به میزان قابل توجهی افزایش داد. برای دستیابی به این هدف، پیشنهاد می شود که از اطلاعات دقیق و به روز هواشناسی و خاک‌شناسی، از تجهیزات و سیستم های آبیاری مدرن و از روش های بهینه سازی و کنترل آبیاری استفاده شود.
روش‌های آبیاری مختلفی برای کشاورزی وجود دارند که هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند. برای انتخاب روش آبیاری مناسب، باید عوامل مختلفی مانند نوع خاک، شرایط آب و هوایی، نوع محصول، هزینه و بازدهی آبیاری، مسائل اقتصادی و اجتماعی و غیره را در نظر گرفت.

در ادامه به معرفی برخی از روش‌های آبیاری و مزایا و معایب آن‌ها می‌پردازیم:
آبیاری سطحی: این روش شامل آبیاری جویچه‌ای، نواری، کرتی، غرقابی، موجی و کابلی است که در آن آب از منبع به سطح خاک منتقل شده و به گیاهان رسیده و یا به عمق خاک نفوذ می‌کند. 
مزایای این روش عبارتند:
سادگی و ارزانی اجرا و نگهداری
قابلیت استفاده از آب‌های شور و فاضلاب
کاهش تبخیر و تعرق گیاهان در آبیاری غرقابی
افزایش مقاومت گیاهان در برابر سرما در آبیاری غرقابی
افزایش تراکم بوته و عملکرد در آبیاری موجی
افزایش آلکالینیته خاک و کاهش شوری در آبیاری کابلی

معایب این روش عبارتند از:
نیاز به تسطیح و یکنواختی اراضی
اتلاف آب بیشتر به دلیل رواناب و تبخیر
کاهش کیفیت آب به دلیل آلودگی و رسوب
افزایش رشد علف‌های هرز و بیماری‌های قارچی
کاهش تهویه خاک و ریشه
ایجاد ترک و خشکی خاک در آبیاری کرتی
ایجاد فرسایش خاک در آبیاری جویچه‌ای و نواری
ایجاد تنش اسمزی در گیاهان در آبیاری غرقابی

آبیاری تحت فشار: این روش شامل آبیاری بارانی، قطره‌ای و زیرزمینی است که در آن آب با فشار از منبع به لوله‌ها یا نوارهای آبیاری منتقل شده و به گیاهان رسیده و یا به عمق خاک نفوذ می‌کند. 
مزایای این روش عبارتند از:
صرفه‌جویی در مصرف آب به دلیل کاهش رواناب و تبخیر
افزایش بازدهی آبیاری و عملکرد گیاهان
کاهش رشد علف‌های هرز و بیماری‌های قارچی
قابلیت استفاده در اراضی شیب‌دار و ناهموار
قابلیت کنترل و تنظیم زمان و مقدار آبیاری
قابلیت انتقال کود و مواد مغذی به گیاهان
کاهش نیاز به تسطیح و یکنواختی اراضی

معایب این روش عبارتند از:
هزینه بالای اجرا و نگهداری
نیاز به تخصص و دقت بیشتر
احتمال گرفتگی و خرابی لوله‌ها و محلول‌ها
احتمال تشکیل رسوب و آهک در لوله‌ها و محلول‌ها
احتمال تغییر شوری و pH خاک
احتمال کاهش تهویه خاک و ریشه
احتمال افزایش تبخیر و تعرق گیاهان در آبیاری بارانی
برای انتخاب روش آبیاری مناسب، باید مزایا و معایب هر روش را با توجه به شرایط محلی مقایسه کرد و روشی را انتخاب کرد که بیشترین صرفه‌جویی در مصرف آب و بیشترین افزایش در عملکرد گیاهان را داشته باشد. 

این مقاله به موضوع آبیاری ذرت، گامی مهم در افزایش تولید، پرداخت. در این راستا، روش های مختلف آبیاری ذرت و مزایا و معایب آنها معرفی شدند. خاکهای سبک و سنگین از نظر بافت و ترکیب مواد معدنی و آلی متفاوت هستند. خاکهای سبک معمولاً دارای ذرات بزرگتر و منافذ بیشتری هستند که باعث میشود آب را به راحتی نفوذ کنند ولی ظرفیت نگهداری آب کمتری داشته باشند. خاکهای سنگین معمولاً دارای ذرات کوچکتر و منافذ کمتری هستند که باعث میشود آب را به سختی نفوذ کنند ولی ظرفیت نگهداری آب بیشتری داشته باشند.