چرا بعضی از بذرها جوانه نمی‌زنند؟
اگر شما عاشق باغبانی و کشاورزی هستید حتما برایتان پیش آمده که بذری را کاشته‌اید و با وجود مراقبت‌های فراوان باز هم جوانه‌زنی انجام نشد. برای من این اتفاق بسیار رخ داده. مخصوصا وقتی که با گیاه جدیدی مواجه می‌شوم و امیدوارم که آن را از بذر تکثیر کنم و به کلکسیون گیاهان خود اضافه نمایم. در این مقاله سعی می‌کنم تا به مواردی که سبب عدم جوانه‌زنی بذر می‌شوند اشاره کنم و توضیحات لازم را عنوان نمایم.
دمای نامناسب سبب عدم جوانه‌زنی بذر می شود:
شاید اولین دلیل و برای بسیاری از افراد تنها دلیل عدم جوانه زنی بذر دمای نامناسب باشد. حتما قبل از کاشت بذر از دمای مناسب جوانه‌زنی اطلاع پیدا کنید. این کار را با وارد کردن نام علمی آن گیاه در موتورهای جستجو و عبارت دمای جوانه زنی یا به انگلیسی (germination temperature) انجام دهید. برای مثال بذر گوجه‌فرنگی در دمای ۲۳ تا ۳۲ درجه به خوبی جوانه می زند اما بذر درخت بلوبری در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه جوانه خواهد شد. بدین صورت اگر بذر بلوبری را در مازندران در بهار بکارید جوانه‌زنی تقریبا غیرممکن است. برخی از گیاهان برای جوانه‌زنی بذر نیاز به گذراندن دوره سرمایی دارند. مثلا بذر سیب اگر در زمستان کاشته شود در بهار جوانه خواهد زد و اگر این شرایط برایتان مقدور نیست می توانید بذر سیب را در دستمال مرطوب در یخچال قرار دهید تا پس از ۳ ماه جوانه بزند و سپس به گلدان در دمای بالای ۲۰ درجه سانتی‌گراد منتقل کنید.
گیاهان عجیب‌تری در جوانه زنی بذر مانند گل رز هستند که نیاز به تناوب دمایی دارند. بدین صورت که برای جوانه زنی بذر دما باید بیش از ۳۰ درجه و زیر ۱۰ درجه سانتی‌گراد برسد. این شرایط در محیط طبیعی تنها در برخی مناطق کوه‌پایه‌ای ممکن است.
پس لازم است تا همیشه از چگونگی جوانه‌زنی بذر گیاهان قبل از کاشت اطلاع پیدا کنید.
خاک مناسب کاشت بذر را تهیه کنید:
عده زیادی هستند که جوانه‌زنی بذر را بسیار ساده تصور می‌کنند و معمولا تمام بذرها را در پارچه نمدار خیس می‌دهند و منتظر جوانه‌زنی می‌شوند. واقعیت این است که اگرچه بسیاری از گیاهان به این روش جوانه خواهند زد اما این روش خوبی برای جوانه‌زنی نیست و دلایل زیادی دارد تا این کار را انجام ندهید. همچنین برخی بذرها به این روش هیچگاه جوانه نخواهند زد و این کار تنها سبب پوسیدگی بذرها خواهد شد. دلایل نفی این روش برای جوانه‌زنی بسیار مفصل است و از حوصله این مقاله خارج است. همیشه سعی کنید بهترین شرایط و نزدیک‌ترین محیط را به محیط طبیعی گیاه مورد نظرتان تامین کنید تا جوانه‌زنی و سپس رشد اولیه به خوبی انجام شود.
معمولا در مقالات آموزشی به اسیدیته و بافت خاک و همین‌طور به مواد مغذی خاک اشاره می‌شود. اما برای تهیه یک خاک ایده‌آل حتما باید آن گیاه را بشناسید. به طور مثال گیاه پیتایا یا دراگون‌فروت که نوعی کاکتوس است به هیچ عنوان خاک کاکتوس را نمی‌پسندد. خاک این گیاه باید غنی از نیتروژن و بافتی سبک .و گیاهی داشته باشد. هوموس بالا و رطوبت دایم سبب رشد اعجاب‌انگیز میوه اژدها می‌شود.
نکته: در تهیه خاک مناسب برای هر گیاه از افراد با تجریه کمک بگیرید، این کار بهتر از مطالعه مقالات آموزشی است. چرا که ممکن است در مقاله آموزشی مطلبی به درستی نوشته شده باشد اما برداشت شما از آن اشتباه باشد. به طور مثال: در مقاله آموزشی خوانده بودم از بستر کاشت بسیار سبک استفاده کنید. آن زمان گمان می‌کردم منظور از سبک وزن سبک است ولی منظور نویسنده چیزی شبیه به سنگریزه بود و بابت آن اشتباه تقریبا کل بذرها دچار پوسیدگی شد.
آلودگی قارچی عامل محدود کننده در جوانه است:
بیماری‌های قارچی شاید برایتان شناخته شده باشند اما زمانی که بذرها را می‌کارید کمتر به این مشکل فکر خواهید کرد. چرا که هنوز گیاهی نمایان نیست. مخصوصا در بذرهای ریز آلودگی‌های قارچی که سبب عدم جوانه‌زنی یا مرگ گیاهچه در دوران اولیه رشد می‌شوند چندان محسوس نیست. بدین ترتیب معمولا شما تنها زمانی که جوانه رویت نمی‌شود و زمان زیادی از کاشت بذر گذشته ناامیدانه از ادامه مسیر پشیمان می‌شوید بدون آنکه دلیل اصلی عدم جوانه‌زنی بذر را بدانید. در این مواقع درصد بالایی از بذرها تخریب خواهند شد. لذا استفاده از محیط عاری از بیماری، بستر کشت مرغوب و ضدعفونی بذر اهمیت بسزایی دارد. آلودگی‌های قارچی حتی در محیط‌های ایزوله شده نیز ممکن است رسوخ کند و به نحوی شبیه به خلق الساعه شیوع پیدا می‌کند.
اگر محیط کاشت بذر به اندازه کافی اکسیژن نداشته باشد جوانه‌زنی اتفاق نمی‌افتد:
بله، اکسیژن! بذرها برای جوانه‌زنی به اکسیژن نیاز دارند. محیط‌های بسته (ظروف بسته)، خاک‌های سنگین و نفوذناپذیر و آبیاری بیش از اندازه که سبب باتلاقی شدن محیط کشت می‌شوند سبب عدم رسانایی اکسیژن به بذر و در نتیجه عدم جوانه‌زنی خواهد شد. به همین دلیل استفاده از بستر کاشت سبک برای کاشت بذر توصیه می‌شود.
توجه: فشردن زیاد خاک و ترکیباتی مانند کوکوپیت و سپس کاشت بذر در آن در واقع باعث عدم رسیدن اکسیژن به بذر می‌شوند و به همین دلیل نرخ پایین جوانه‌زنی را در این مواقع داریم.
رسیدن رطوبت به درون بذر باید ممکن شود تا جوانه‌زنی آغاز گردد:
یکی دیگر از دلایل عدم جوانه‌زنی بذر و در واقع به عبارتی رایج‌ترین اتفاق در مورد بذر گیاهان گرم‌سیری مخصوصا نخل‌ها عدم رسیدن رطوبت به محیط درونی بذر است. بسیاری از بذرها و همان طور که اشاره شد، نخل‌ها دارای سطحی چرب و روغنی هستند که سبب جلوگیری از نفوذ آب به درون بذر می‌شود. در این موارد معمولا لایه برداری یا استفاده از هیپوکلرسید سدیم ایده مناسبی است. خراش دادن بذرهایی که آب را به سختی به خود می‌گیرند نیز روشی است که سبب سرعت بخشیدن به فرآیند جوانه‌زنی بذر می‌شود. البته ناگفته نماند بسیاری از بذرها چنین مشکلاتی ندارند و عمدتا به سادگی آب را جذب می‌کنند.
بذرهای قدیمی دیرتر جوانه می‌زنند با توانایی جوانه‌زنی خود را از دست می‌دهند:
این مورد در اکثر مواقع مشکل جدی به حساب نمی‌آید، چرا که تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان بذرها تاریخ تولید و عرضه بذرها را می‌دانند و به همان ترتیب بذرها را عرضه می‌کنند. اما دو دلیل عمده می‌تواند مشکلاتی در جوانه‌زنی بذر به وجود آورد. اول اگر بذرها بسیار خشک (دهیدراته) شوند و به اصطلاح دورمنت گردند دیرتر و با پراکندگی بالا جوانه خواهند زد. دوم اینکه برخی از بذرها مانند بذر درخت استارفروت یا بذر درخت جک فروت تنها یک هفته پس از بیرون آمدن از میوه قدرت جوانه‌زنی بالایی دارد و وقتی خشک شد جوانه‌زنی آن بسیار بعید است. البته اکثر افراد زمانی که بذری جوانه نمی‌زند بیشتر دلیل آن را نداشتن قوه نامیه یا همان قدرت جوانه‌زنی می‌دانند و موارد دیگر را در نظر نمی‌گیرند.
ذخیره‌سازی و انبارداری نامناسب بذر می‌تواند سبب آسیب به بذرها گردد:
نگهداری بذرها برای دوره کوتاه مدت در مکانی تاریک و خنک حدود ۳-۵ درجه سانتی‌گراد و البته مکانی با رطوبت پایین مناسب است. یخچال معمولا محیط مناسبی برای نگهداری بذرها برای دوره زیر یک سال و کوتاه است. اما اگر قصد نگهداری بلند مدت بذرها را دارید باید دما پایین تر از منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد باشد. بدین صورت سال‌ها بدون کاهش چشم‌گیر جوانه‌زنی بذرها خواهند ماند.
امیدارم این مقاله برایتان سودمند باشد. هر سوالی در مورد جوانه‌زنی بذر داشتید در بخش نظرات مطرح کنید.
نظرات
ارسال یک نظر
ارسال یک پاسخ